Darganfod Llanidloes: Diwrnod o Hanes, Natur a Swyn

Mae Llanidloes, sydd bron reit yng nghanol Cymru, yn dref llawn cymeriad. Mae’n pontio'r wlad werdd ar y ffin gyda mynyddoedd Cymru Wyllt. Mae’r lleoliad unigryw hwn wedi llunio Llanidloes yn dref sydd â threftadaeth amrywiol a phresennol bywiog. Bydd ein taith yn eich arwain drwy ddiwrnod llawn archwilio, hanes, natur a diwylliant lleol yn y gem hardd hon yn y Canolbarth.

Bydd yr amserlen ganlynol yn eich arwain drwy ddiwrnod o archwilio, hanes, natur a diwylliant lleol yn y dref hardd hon.

Bore

Neuadd y Farchnad

Dechreuwch eich diwrnod yn adeilad ffrâm bren hanesyddol Neuadd y Farchnad; adeilad du a gwyn trawiadol sy'n dyddio o ddechrau'r 17eg ganrif. Dyma'r unig un o'i fath sydd wedi goroesi yng Nghymru. Bu'r strwythur 'arddull pioden' hwn unwaith yn farchnad a llys ac mae'n dal i fod yn symbol balch o dreftadaeth gyfoethog Llanidloes. Mae carreg yn yr hen farchnad yn coffáu ymweliadau gan yr efengylwr John Wesley, a bregethodd yma yn y 18fed ganrif.

Neuadd y Dref ac Amgueddfa Llanidloes

Nesaf, ewch i Neuadd y Dref sy’n adeilad rhestredig Gradd II, enghraifft wych o bensaernïaeth Celf a Chrefft. Mae Amgueddfa Llanidloes, sydd wedi'i lleoli y tu fewn i’r neuadd, yn cynnig cipolwg diddorol iawn ar orffennol y dref gydag arddangosfeydd ar y diwydiannau tecstilau a chloddio, Mudiad y Siartwyr, a bywyd Fictoraidd bob dydd. Peidiwch â cholli'r teithiau cerdded am ddim yn y dref gan ddechrau o Neuadd y Dref, dan arweiniad arbenigwyr lleol, sydd ar gael o fis Mehefin i fis Medi.

Y Trewythen

Gyferbyn â Neuadd y Dref, mae gan y gwesty hwn gysylltiadau hanesyddol â Mudiad y Siartwyr. Mae plac yn nodi safle achosion o Siartwyr ym 1839 pan ryddhaodd pobl y dref dri dyn a arestiwyd am eu gweithgareddau gwleidyddol. Mae bwyty'r gwesty, a enwir ar ôl y Siartwyr, yn lle gwych i fwynhau coffi neu frynsh boreol.

Prynhawn

Canolfan Celfyddydau Minerva

Ewch i Ganolfan Gelfyddydau Minerva, siop fawr a man arddangos celf a chrefft lleol. Wedi'i reoli gan y Gymdeithas Cwiltiau, mae'n aml yn cynnwys arddangosfeydd o gwiltiau hynafol a chwiltiau fintij Cymreig, gan gysylltu'n ôl â diwydiant tecstilau hanesyddol Llanidloes.

Stryd y Dderwen Fawr a'r Stryd Fawr

Ewch am dro hamddenol ar hyd Stryd y Dderwen Fawr sy'n arwain at y Stryd Fawr. Mae'r ardal hon yn cynnwys amrywiaeth eclectig o siopau bach annibynnol sy'n gwerthu popeth o feiciau a hen bethau i grefftau, llyfrau, bwyd organig, a chwiltiau o Gymru. Stopiwch wrth Gaffi'r Dderwen Fawr am ginio blasus o salad, cawl a blasusfwyd figan. Os yw'r tywydd yn braf, mwynhewch eich pryd bwyd yn y cwrt hyfryd â’i ardd bywyd gwyllt.

Y Mount Inn

Mae'r dafarn a’r llety gwely a brecwast clyd hwn yn sefyll ar safle cadarnle cyntaf Llanidloes, castell mwnt a beili Normanaidd. Mae'r Mount Inn yn un o'r llu o dafarndai llawn cymeriad a fu unwaith yn gwasanaethu poblogaeth ddiwydiannol y dref. Mae'n fan perffaith ar gyfer lluniaeth ganol y prynhawn.

Gyda’r nos

Ffatri Pen-y-bont ar Ogwr

Ewch i Ffatri Pen-y-bont ar Ogwr, a adeiladwyd ym 1834, un o'r melinau gwlanen niferus yn yr ardal, sydd bellach wedi'i droi'n fflatiau. Mae'r adeilad mawr, hardd hwn yn dyst i orffennol diwydiannol y dref. Wedi'i bweru'n wreiddiol gan ddŵr, mae'n dal i gadw llawer o'i gymeriad diwydiannol.

Eglwys Sant Idloes

Diweddwch eich diwrnod yn Eglwys Sant Idloes, sydd ar safle a sefydlwyd gan sant Celtaidd o'r 7fed ganrif. Mae'r eglwys yn nodedig am ei tharddiad canoloesol, tŵr cerrig enfawr o'r 14eg ganrif, a tho morthwylion o ddiwedd y canoloesoedd. Mae arcêd pum bae cerrig o ddechrau'r 13eg ganrif, a achubwyd o Abaty Sistersaidd Cwmhir, yn ychwanegu at ei swyn hanesyddol.

Hynodrwydd a Syrpreisys

Yr hir a’r byr.

 Crwydrwch Lanidloes yn rhwydd. Cerddwch i lawr Stryd y Bont Hir i'r Bont Hir dros Afon Hafren neu ewch ar hyd Stryd y Bont Fer i'w phont enwog.

Neges mewn Potel:

Mae llên gwerin lleol yn sôn am botel o dan y Bont Fer sy'n cynnwys ysbryd y Fonesig Jeffries,  fydd yn cael ei rhyddhau pan fydd yr eiddew ar y naill ochr o’r bont a’r llall yn ymuno ac yn cyrraedd y parapet.

Beth sydd mewn Enw?:

Mae’r Royal Head ar Stryd y Bont Fer, ac sy’n gyfuniad o’r Royal Oak a King's Head, bellach yn cael ei adnabod fel y Whistling Badger at the Royal Head, neu’r Whistling Badger yn unig. 

O Fes Bach : 

 Roedd Llanidloes yn gartref i'r siop gyntaf a agorwyd gan Laura Ashley. Tyfodd ei chwmni ffasiwn yn frand rhyngwladol.

Mae dau ben yn well nag un:

Mae Amgueddfa Llanidloes yn gartref i arddangosyn hynod – oen wedi'i stwffio â dau ben.

Godidowgrwydd Afon Hafren:

Llanidloes yw'r dref gyntaf ar afon Hafren, afon hiraf Prydain. Dilynwch lwybr troed Ffordd Hafren i'w ffynhonnell ym Mynyddoedd Pumlumon; tro heriol o15 milltir.